Mijn tijdlijn stond er de afgelopen dagen behoorlijk vol mee, en de jouwe mogelijk ook: Marjan Rintel bij Buitenhof. Daar is al veel over geschreven, maar drie dingen die mij wel opvielen, las ik elders nog niet terug.
Toch maar ’n toevoeging, dus. Over transitie en strategie, over media en woordvoering en, laat ik in ieder geval voor één onderwerp écht bij mijn eigen leest blijven, over verduurzaming van de luchtvaart.
Over transitie en strategie
Een tijdje terug ben ik een onderzoek gestart over vertrouwen, in het bijzonder in relatie tot luchtvaart in Nederland. Het is nog niet af, want het lukt niet altijd om dat de tijd te geven die het verdient, maar stapje bij beetje doe ik er interessante inzichten in op – zoals die in onderstaande figuur, uit een onderzoek van DRIFT.
Ik heb vaker gemeend een parallel te zien tussen deze figuur – en dan vooral de lijn die van ‘Optimisation’ naar beneden gaat – en de Nederlandse luchtvaart. Het interview met Rintel is voor mij weer een teken dat die parallel opgaat. We hoorden veel over stiller, schoner, duurzamer: het optimaliseren van het bestaande systeem. Tegelijkertijd zien we dat de sector niet langer 80 handen op één buik heeft, daar voormalig Schiphol-CEO Ruud Sondag (letterlijk!) liet weten niet meer de “buikspreekpop” van KLM te willen zijn. Mag ik dat opvatten als teken van destabilisatie?
Mijn indruk: KLM staat voor een fundamentele strategische keuze, en Rintel probeert die te ‘managen’ (letterlijk: ‘beheersen’) middels optimalisatie. Volgens mij kan dat niet. Of, zoals Michael Porter dat in de jaren 90 schreef: “the root of the problem is the failure to distinguish between operational effectiveness and strategy.”
P.S.: Vanaf de zijlijn is het makkelijk analyseren en bekritiseren, dat realiseer ik me terdege. Ik hoop – héél erg – dat de échte discussies binnenskamers wel worden gevoerd, hoe moeilijk ze ook zijn.
P.P.S.: Ik denk dat dit punt ook raakt aan wat Mildred Hofkes omschreef als ‘efficiënt besturen’ versus ‘besturen vanuit je hart’.
Over media en woordvoering
Uit mijn (beperkte) ervaring en (bovenmatige) interesse hierin leerde ik twee dingen:
- Interviews gaan uiteindelijk over controle en sympathie.
- Als de inhoud (besluit, strategie, acties, …) niet klopt, krijgt ‘communicatie’ dat niet gefixt. (Weet je nog hoe moeilijk de Blokker-woordvoerder het had?) Gerelateerd: actions speak louder than words en walk the talk.
Mijn afdronk van het interview met Rintel? Het belangrijkste: er zitten nog rafelrandjes aan het verhaal. Kritische rapporden worden terzijde geschoven, maar niet fundamenteel weerlegd. Zoals ik hiervoor al betoogde: het gaat over optimalisatie, het zou moeten gaan over strategie. Dat (les 2) vertaalt zich in de behoefte om meer controle te pakken (les 1). En dat doet Rintel netjes. Ze is héél strak on message (“we moeten verduurzamen”, “we moeten samenwerken”, “het gaat niet om aantallen, maar om geluid en uitstoot”, “we investeren miljarden”) en vermijdt koste wat kost het woord “krimp”: allemaal exact volgens het boekje. Maar daar stijgt ze vervolgens ook niet meer bovenuit: het wordt doorzichtig en ingestudeerd, de bruggetjes waren soms wel érg ver gezocht (51:10), en het kwam niet tot een échte dialoog. Het blijft, in de woorden van W.F. Hermans, een beetje een “vertelgesprek”. En hoewel die dat wel héél bot mededeelt (en daarmee alle sympathie verliest), neemt – in ieder geval bij mij – ook de sympathie voor Rintel gaandeweg af. Ik meen in de houding en blikken van interviewer Maaike Schoon (49:35, 50:35, 51:22, 52:47) te lezen dat zij ook merkt dat ze niet verder komt, en trek die conclusie in ieder geval voor mezelf: die laatste paar minuten gaan we niets horen wat we niet al hebben gehoord. En daarmee wordt ‘ingestudeerd’ ook ‘gesloten’, een tikkeltje ‘belerend’ en misschien zelfs wel een beetje ‘oost-indisch doof’.
P.S.: Maar KLM koopt gigaveel nieuwe vliegtuigen, dat zijn toch actions? Zeker. Dat is goed, en daarvoor verdient KLM lof. Maar die zien we nú nog niet, en in de tussentijd maakt beleidstaal als “investeren in vlootvernieuwing” het ook niet concreter.
P.P.S.: Toch nog even over die ‘woordenwisselingen’ tussen KLM en Schiphol. Daar gaat Rintel niet op in, omdat het niet netjes is om dat soort discussie in de media uit te vechten. En waar ik het daar in principe mee eens ben, had wat hand-in-eigen-boezem best kunnen helpen voor sympathie, denk ik.
Over verduurzaming van de luchtvaart
Tot slot: terug naar mijn dagelijkse expertise. Eén van de kernboodschappen van Rintel was dat de discussie nu onterecht gaat over aantallen vliegtuigbewegingen (“getallen”), en niet over hinder en klimaatimpact. Eens: de ene vlucht heeft veel impact dan de andere – dat geldt voor zowel CO2 als voor geluid. Echter: om Parijs-aligned te blijven, moet de CO2-uitstoot in 2030 met dik 30% omlaag ten opzichte van 2019. En dat gaat niet zonder iets te doen aan het aantal vluchten, of in ieder geval aan de totale hoeveelheid vlieg-kilometers die wordt gemaakt. Op het huidige tempo maken we de hoeveelheid CO2 die we nog ‘mogen’ uitstoten tot 2050 te snel op. Nú afkicken is lastig, maar de wal die het schip straks gaat keren lijkt me ook geen pretje. Want ook voor ‘resterend CO2-budget’ geldt: “wat verdwijnt komt niet meer terug”.
Wat nu?
Hoe we de mondiale luchtvaart in lijn brengen met Parijs is de echte million (of trillion?) dollar question, zeker als we dat op een gestructureerde manier willen doen. (Maar misschien, de eerdere figuur indachtig, moeten we daar niet al te veel op hopen.) Wat mij in ieder geval een broodnodige eerste stap lijkt: laten we het beest in de bek kijken en serieus – en samen! – aan de slag met fundamentele vragen en keuzes – wat zien wij als de rol van luchtvaart in de wereld, welke rol willen wij daarin spelen, en hoe gaan we dat realiseren?
Bijkomend voordeel: dat wordt dan ook een véél interessanter interview om naar te kijken.
| Type | Privé |
